بررسی فضایی پادگانه‌های حوضۀ قزل‌اوزن در ارتباط با تکتونیک و تغییرات آب‌وهوایی

پادگانه‌های رودخانه‌ای توسط ژئومورفولوژیست‌ها به ‌عنوان یکی از لندفرم‌های محیط‌های آبرفتی و میراثی از چینه‌شناسی، به‌منظور درک شرایط تکتونیکی و آب‌وهوایی به ‌طور گسترده مورد بررسی قرار می‌گیرد. رودخانۀ قزل‌اوزن به‌‌عنوان یکی از طویل­ ترین سیستم­های رودخانه­ای کشور به شرایط اقلیمی، لیتولوژیکی و تکتونیکی به ‌خوبی پاسخ داده است. برای بررسی تأثیر آب­وهوا بر پادگانه­های این رودخانه، با استفاده از نقشه‌های توپوگرافی و زمین­شناسی منطقه، نرم­افزارهای رایانه­ای Arc GIS, Global Mapper & Excel و داده‌های اقلیم‌شناسی، نقشه‌های هم‌دما و هم­بارش ترسیم گردید. با استفاده از آثار سیرک‌های یخچالی باقی‌مانده در نقشه‌های توپوگرافی زنجان، قرنقوچای و کردستان، ارتفاع برف مرز دائمی کواترنری، به روش‌های رایت و پورتر برآورد شد. نقشه‌های هم‌دما و هم‌بارش گذشته، با استفاده از آنومالی حرارتی و رطوبتی ترسیم گردید. بررسی پادگانه‌ها در بالاتر و پایین‌ تر از خط تعادل آب‌ و یخ گذشته دال بر این است که تأثیر یخچال بر شکل­گیری پادگانه­ها بستگی به وضعیت ارتفاعی اطراف حوضه داشته است. ارتفاع برآورد شده از روش رایت و ارتفاع کف سیرک پورتر حاکی از آن است که حدود 5/7 درصد مساحت حوضه در دورههای سرد کواترنری تحت تأثیر فرایند یخچالی بوده است. بر اساس ارتفاع خط تعادل آب‌ و یخ، در آن زمان، 65 درصد از حوضه، تحت تسلط فرایند مجاور یخچالی، امکان متأثر شدن از جریان یخچالی منشعب شده از سیرک را داشته است، اما شواهد میدانی حاکی از آن است که فقط یخچال‌های تغذیه‌شده از کوههای مرتفع توانسته‌اند در شکل‌گیری درههای U شکل و تراس‌های آبرفتی نقش داشته باشند. در زیرحوضه‌های زنجان رود، انطباق آبراهه‌ها و زبانه‌های یخچالی بر گسل‌های منطقه، درههای آبی-یخچالی- تکتونیکی را ایجاد کرده است که هرچند نسبت به درههای واقع در سراب قزل‌اوزن عمق کمتری دارند ولی تفاوت ارتفاعی آن‌ها نسبت به دشت‌های منطقه به ‌گونه‌ای است که می‌توان آن‌ها را به ‌عنوان نمادی از آشوب منطقه دانست.